Tczew, rodzina von Derschau i… nazwy innych miejscowości

Żeby wytłumaczyć ten fenomen musimy przedstawić historię pośredniego „sprawcy” tego faktu, jakim była rodzina von Derschau.

Bracia von Derschau

Jak podaje prawie 200-letnia „Allgemeine Encyclopadie der Wissenschaften und Kunste in Alphabetischer Folge...” opisująca osobę Christopha Friedricha von Derschau: „Rodzina Von Derschau pochodzi z miasteczka Dirschau albo Derschau, po polsku Tzczew albo Tzczewo w Pruskim Pomorzu, około dwóch mil na zachód od Malborka, położonego nad Wisłą. Tam pod nazwiskiem Dirschowen mieli zamieszkiwać pradziadowie rodziny, jeszcze przed wprowadzeniem chrześcijaństwa, następnie przyjęli chrześcijaństwo i rozpowszechniali je w tamtejszej okolicy. Rodzina stała się znana z biegiem czasu jako szlachecka, do początku 17 wieku, kiedy należący do niej bracia Johann, Reinhold i Bernhard zostali formalnie przyjęci do stanu szlacheckiego przez Cesarza Rudolfa II”.

Mamy więc do czynienia z faktem otrzymania nazwiska szlachty pruskiej od naszej miejscowości. Informację tę powtarza również „Jahrbuch des Gesellschaft fur bildende Kunst und vaterlandische Altertumer”, wydany w Emden w 1882 r., dodając więcej szczegółów z historii tego rodu: „Rodzina von Derschau'a, jeśli tradycyjny przekaz ma rację, należy do najstarszych w pruskim państwie. Nazwisko pochodzi od miasta Dirschau albo Derschau, po polsku Tzczewo albo Tzczow w Prusach Zachodnich, które obecnie słynne jest z powodu swojego potężnego mostu kolejowego przez Wisłę. Tu pogańscy Dirschowen mieli już około roku 1255 przyjąć chrześcijaństwo i pod komturami Zakonu Krzyżackiego dzielnie przyczyniali się do podporządkowania Prus. Od końca XV wieku Derschauowie pojawiają się jako radcy w Gdańsku, od końca XVI wieku - w Kneiphof w Królewcu. Około roku 1602 rodzina podzieliła się na trzy linie (pochodzące) od trzech braci Johanna, który przeniósł się do Kurlandii, Reinholda i Bernharda v.D., który jako pruski radca Sądu Nadwornego pozostał w Królewcu. Wszyscy trzej bracia 15 grudnia 1602 zostali przez cesarza Rudolfa II wprowadzeni do niemieckiego stanu szlacheckiego, a 20 marca 1663 Wielki Elektor potwierdził ojcowskie szlachectwo potomkowi Bernharda - Reinholdowi v.D.” .

Dzierżów i Suchy Bór

Wyjaśniliśmy tradycję bezpośredniego pochodzenia nazwy rodziny von Derschau od niemieckiej nazwy naszego miasta, ale jak była jej rola w powstawaniu nazw innych miejscowości? Wszystko jest zasługą akcji kolonizacyjnej za czasów Fryderyka II Wielkiego i tradycji nazywania nowych osad nazwiskami zasłużonych osobistości ówczesnych Prus. Von Derschauowie zastali uhonorowani tym sposobem w nazwach czterech miejscowości. Pierwszą z nich jest położony w pobliżu Gorzowa Wielkopolskiego Dzierżów. Wieś powstała w 1770 r. pod niemiecką nazwą Derschau, która pochodziła od nazwiska ministra ze znanej nam rodziny von Derschau. Kolonia składała się z 25 podwójnych budynków, w których osadzono 50 rodzin, dając każdej po 5 mórg ziemi. Po trzech latach wolnizny koloniści mieli płacić czynsz wraz z odsetkami. W 1784 r. wieś liczyła 49 rodzin i 221 mieszkańców. W wyniku repolonizacji nazwy powstał polski Dzierżów.

Kolejny przykład dalekiego „kuzyna” naszego miasta to Suchy Bór. Wieś powstała w 1774 r., jako Derschau. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od nazwiska ówczesnego ministra poczty pruskiej von Derschau lub generała von Derschau, który w trakcie pierwszej wojny śląskiej przyczynił się do zdobycia kłodzkiej twierdzy. Większość źródeł historycznych przyjmuje jednak, iż to pruski minister poczty był patronem nowej miejscowości. Miejscowi nadali jednak swojej osadzie nazwę Suchy Bór (niem. Drze Heide), aby odróżnić ją od podmokłych obszarów sąsiednich Lędzin i Chrząstowic. 12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Suchy Bór.

Wsie i osady w Niemczech

Dwie następne miejscowości związane z von Derschauami znajdują się na terenie obecnych Niemiec. W latach 1773-1775, po obwałowaniu rzeki Dosse, powstała kolonia Friedrichsdorf z dziewięcioma kolejnymi wsiami i osadami na istniejących siedliskach, z których dwie nazywano Großderschau i Klein-Derschau na cześć pruskiego ministra Christopha Friedricha von Derschau. Nazwa całej grupy osad nawiązywała do władającego wówczas Prusami Fryderyka II Wielkiego. W 1951 r., cała grupa osad została przemianowana z Friedrichsdorf na Grossderschau. Nowa nazwa gminy do dziś dotyczy wszystkich sąsiadujących ze sobą dziewięciu wiosek-kolonii.
Tym samym powstałe w latach 1770-1773 wsie kolonistów: Dzierżów, Suchy Bór, dawne Kleinderschau i istniejące Großderschau otrzymały swe pierwotne nazwy dla uczczenia rodu von Derschau, który szczycił się pochodzeniem z naszego grodu i nazwę tego grodu wziął sobie za nazwisko.